Dynamische Doorsnee Premie
DDP is een systeem van premieheffing voor pensioenen dat, ceteris paribus, kan worden gebruikt om enige grote nadelen van het huidige systeem van uniforme doorsnee premie te ondervangen. Het systeem sluit aan bij de feitelijkheid dat de huidige premieheffing óók in principe individueel is, in ieder geval ook qua administratie van pensioenrechten. De voor- en nadelen van het huidige doorsneesysteem worden hier niet herhaald en slechts in vergelijkende zin besproken. Het systeem veronderstelt pensioenopbouw op basis van een uitkeringsovereenkomst in het middelloonsysteem met indexatieambitie.
Korte beschrijving ven het systeem
Bij het betreden van de arbeidsmarkt (c.q. pensioenfonds) wordt individueel de actuarieel faire doorsnee premie (werkgevers- plus werknemersdeel samen) berekend als een percentage van de pensioengrondslag (PG) onder de veronderstelling dat men de rest van zijn loopbaan hetzelfde inkomen zal genieten. Indien men later een loonsverhoging krijgt, zal de faire premie over de verhoging worden berekend en gewogen gemiddeld worden met de premie tot dan toe. Dit leidt er in principe toe dat een loonsverhoging een iets hoger premiepercentage tot gevolg heeft dat in het licht van de loonsverhoging gemakkelijk te dragen is.
Voordeel van het systeem
Het eerste, in het oog springende voordeel van DDP is dat er geen overdracht meer plaats vindt van mensen die weinig carrière maken naar mensen met veel carrière. Deze perverse solidariteit is een van de grote nadelen van het huidige systeem.
Nadeel van het systeem
De administratie vergt het bijhouden van meer gegevens van de individuele deelnemer en ook wat extra rekenwerk. Met de computers van vandaag de dag is dit nadeel te verwaarlozen.
Uitwerking van het systeem
Het is nodig dat de werkgever niet meebetaalt aan de premiepercentagewijziging, want het voordeel van doorsneepremie dat er geen arbeidsmarktverstoring plaats vindt dankzij de huidige (uniforme) doorsneepremie mag niet verloren gaan. Dit bereikt men door als fonds eerst de gemiddelde premie te berekenen als percentage van de PG waarna de sociale partners overeenkomen hoe die te verdelen over werkgever en werknemer. Daarbij wordt afgesproken hoeveel procentpunten de werkgever vast zal bijdragen. Na berekening van de DDP in een individueel geval betaalt de werknemer dan de rest. In de praktijk betekent dit dat jongere werknemers wat minder, en wat oudere wat meer zullen betalen vooral als zij veel carrière hebben gemaakt.
Nadere mogelijkheden
In DDP zijn er kansen om een andere ongewenste solidariteit van arm naar rijk te mitigeren, namelijk de overdracht door inherent verschil in levensverwachting. Men kan namelijk bij de individuele berekening van de premie rekening houden met levensverwachting op grond van inkomen. Uiteraard is het weer aan sociale partners hoe hieraan vorm te geven in het rekenwerk. De computer is er goed voor.
Overige voor- en nadelen
Natuurlijk moet er worden nagedacht hoe een en ander zal uitpakken voor individuele gevallen. Bijvoorbeeld voor degene die halverwege zijn loopbaan ZZP wordt. Deze persoon heeft dan effectief jarenlang een actuarieel hoge premie betaald maar maakt geen gebruik van zijn recht om daarna weliswaar dezelfde maar nu lagere dan actuarieel faire premie te betalen. Dit is gemakkelijk te ondervangen door deze persoon vanaf dat moment het recht te geven tegen dezelfde premie een gelijke opbouw voort te laten zetten (bij hetzelfde fonds). Let wel: het recht, niet de plicht. Maakt hij van dat recht in enig jaar geen (volledig) gebruik, dan kan voor het volgend jaar het recht opnieuw berekend worden.
Bij overstap naar een ander fonds (zonder waardeoverdracht) kan het nieuwe fonds rekening houden met de premiehistorie. Weliswaar leidt dit ertoe dat het nieuwe fonds te weinig premie zal ontvangen en het oude fonds geld overhoudt, maar meestal zal er voldoende reciproke uitwisseling zijn. En anders kan via het pensioenregister afgerekend worden tussen de fondsen.
Bij (zeer) late instroom kan de premie voor de werknemer erg hoog worden. Dan kan deze eventueel kiezen voor een lagere opbouw. Doorgaans zal dat geen probleem zijn omdat deze werknemer in het verleden (bijvoorbeeld als ondernemer) reeds voor de opbouw van het overgrote deel van zijn oudedagsvoorziening heeft gezorgd.
DDP betekent i.h.a. een iets lagere premie voor jongeren en een iets hogere voor ouderen. Dat betekent ook per saldo een iets kleinere duration, dus iets minder verwacht rendement, dus een fractioneel hogere premie. Maar dat verschil zal erg klein zijn. Tegelijkertijd leidt dit effect macro-economisch tot een lichte verbetering van de verwachte bestedingen.
De transitie van UDP naar DDP is nog een vraagpunt. Immers, onze huidige UDP heeft geleid tot een "schuld"opbouw. Immers, UDP betekent dat men als jongere wat teveel betaalt om als oudere wat te weinig te mogen betalen. Omdat dit niet zoals in DDP individueel is vastgelegd, komt deze schuld bij het collectief terecht. Pensioenfondsen hebben deze schuld echter niet op hun balans en deze is daarom een systeemschuld. Het CPB schat deze op ca. 100 miljard. Dat bedrag is echter niet algemeen aanvaard. De vraag is dus hoe men dit moet opvangen bij overgang van UDP naar DDP. Want iedere deelnemer heeft in principe een soort van vordering op het collectief. Kan een 40-jarige ervoor opdraaien dat hij in zijn carrière voortaan premieverhogingen moet accepteren terwijl hij als jongere geen (lagere) DDP heeft betaald? De bestaande collectieve schuld zal automatisch verdwijnen als men vanaf nu DDP introduceert met de huidige UDP als initiële DDP voor iedereen, maar dit legt de kosten wel erg eenzijdig bij de toekomstige carrièremakers. Een andere methode zou zijn om de "overwinsten" van de fondsen in te zetten. Immers, door het grote verschil tussen de verplicht gestelde rekenrente en de extreem veel gunstigere beleggingsresultaten van de meeste fondsen, ontstaat momenteel ieder jaar weer een groot overschot. Dat is dood geld dat aan de transitie kan worden toegerekend.
Een speciaal aandachtspunt is hoe om te gaan met veranderingen in de levensverwachting. Gezien eerdere afspraken om die voornamelijk ten laste van de werknemer te laten komen, ligt het voor de hand de pensioendatum mee te laten "ademen" daarmee op een zodanige wijze dat de premies stabiel blijven. Dit is trouwens in het algemeen een te prefereren methode.
Wat te doen bij volatiele rekenrentes? Deze volatiliteit is momenteel goeddeels veroorzaakt door van buitenaf ingrijpen in de financiële markten. Feitelijk zal DDP daar niet anders op kunnen en moeten reageren dan elk ander systeem: herstelopslagen, indexatiekortingen enzovoorts. Dat is hier geen speciaal punt.
Deze lijst is niet limitatief. Er kunnen ongetwijfeld meer punten genoemd worden.
Vergelijking met andere systemen
DDP is een systeem dat dicht aanligt tegen mogelijkheden 1 en 4 van het SER-verhaal. Er ontstaat een individueel recht, maar wel een uitkeringsrecht en niet een "pot". Dat recht kan - zoals eerder gezegd ceteris paribus - voorwaardelijk zijn. Anders dan degressieve opbouw is het minder conjunctuurgevoelig. Immers, de opgebouwde rechten zijn in het begin niet hoger dan later, dus kortingen (c.q. niet-indexatie) werkt niet zo sterk door. Verder past DDP geheel naadloos in het Witteveenkader, ook dit in tegenstelling tot degressieve opbouw. En omdat het geen DC-systeem is, veroorzaakt het ook minder pech- en gelukgeneraties. Het laat ook de positie van de sociale partners ongemoeid, en betekent voor de werkgever stabiliteit.
Conclusie
DDP kan zeer wel een goede methode zijn om - minstens wat het premiebeleid betreft - het Nederlandse pensioensysteem minimaal eerlijker en breder gedragen te maken. Natuurlijk, het is in detail niet gemakkelijk uitlegbaar, maar eisen dat een goed pensioensysteem dat moet zijn, getuigt van grote naïviteit. DDP presenteren als een eerlijk systeem waarbij jongeren in de premie in wezen solidair zijn met zichzelf als oudere, is wel bereikbaar. Het is de beste combinatie van fairness en solidariteit en daarmee van houdbaarheid.
Paul Vermaseren, 16 april 2015
Naschrift.
Dit systeem is reeds enige jaren geleden ontworpen. Er is toen een rekenmodel gebouwd om DDP te vergelijken met andere, geïndividualiseerde systemen. Dit rekenmodel kon men toentertijd zelf hanteren via internet. Nu ook nog, maar dan moet men eerst contact opnemen met de auteur.